Wat is een taalontwikkelingsstoornis (TOS) en wat doet het met een kind? En waarom hebben we het soms over ‘een vermoeden van TOS’? Logopedist en klinisch linguïst Francis van Tilburg geeft antwoord op veelgestelde vragen over TOS. Francis werkt met kinderen en jongeren bij het Spraak- en Taal Ambulatorium van Kentalis in Utrecht.
Hoe omschrijf je TOS?
“Als een neurocognitieve ontwikkelingsstoornis. Dit geeft aan dat het taalsysteem in het brein in de basis niet goed genoeg werkt. Hierdoor heeft een kind structureel moeite met een of meer aspecten van de taalontwikkeling. Je kunt hier veel in leren, maar TOS gaat in principe niet over.”
Waarom hebben we het soms over een ‘vermoeden van TOS’?
“We hebben te maken met kinderen in ontwikkeling. De gevoeligheid van de hersenen voor het leren van taal is tot de leeftijd van zeven jaar het sterkst. Daarnaast groeien kinderen steeds vaker op in een meertalige omgeving. Beide redenen maken dat je nog niet altijd duidelijk kunt vaststellen of het kind inderdaad een taalontwikkelingsstoornis heeft. Daarom hebben we het dan over een vermoeden van TOS.
Waar hebben kinderen met TOS moeite mee?
“De gevolgen zijn voor ieder kind anders. Dat komt onder andere omdat de taal- en spraakontwikkeling veel fases en lagen heeft. Wel zie ik vaak kinderen die moeite hebben met grammatica en kinderen die moeite hebben om woorden te vinden. Ze begrijpen genoeg woorden en hebben vaak ook een gemiddelde woordenschat. Toch lukt het niet goed om die woorden op het juiste moment op te roepen uit hun geheugen. Wij onderzoeken per kind waar het moeite mee heeft en wat elkaar daarin beïnvloedt.”
Wat doet TOS met een kind?
“Stel je maar eens voor dat je dit gesprek in het Frans of Engels moet voeren. Zo is het voor deze kinderen steeds. Je weet wat je wilt zeggen en je weet dat je de woorden kent. Toch kost het steeds enorm veel moeite om ze te gebruiken en om er een zin mee te maken. Misschien moet je lang nadenken of praat je om woorden heen, omdat je ze niet kunt vinden. Of misschien zeg je dan maar niets.
Ga je spelen, gamen of naar de film? Je hebt overal taal voor nodig. Als je geen moeite hebt met taal, sta je daar niet eens bij stil. We gebruiken taal ook continu in ons hoofd: om herinneringen en gedachten te ordenen, om oplossingen te bedenken, om te plannen. Die innerlijke taal is voor deze kinderen ook moeilijker.”
Waarom kunnen er ook sociaal-emotionele problemen ontstaan?
“Onderzoek toont aan dat deze kinderen vaker problemen krijgen in de sociaal-emotionele ontwikkeling. Dat is heel goed te begrijpen, want het doet veel met je als je veel wilt zeggen, maar niet wordt begrepen. Of als je de taal die je om je heen hoort, niet of onvoldoende begrijpt. Hoe je dan reageert, hangt ook af van je karakter en temperament. Het ene kind trekt zich terug en voelt zich minder of dom, het andere kind gaat slaan en schoppen door de frustraties.
Wat zeg je tegen een kind met TOS dat zich dom voelt?
“Dat hoor ik inderdaad vaak. Wat ik wil zeggen? Je bent niet dom! Als ik nu in China aangifte moet doen van diefstal, dan heb ik ook niet genoeg taal en voel ik mij misschien ook dom. Maar ik weet wat er aan de hand is, wat ik wil zeggen en waarom. Voor deze kinderen is het precies zo. Ze lopen tegen de grenzen van hun taalsysteem aan, niet van hun cognitie. Veel kinderen met TOS hebben een gemiddelde intelligentie. Om kinderen positiever te leren kijken naar zichzelf, geven we psycho-educatie. We tekenen dan met kinderen hoe het werkt in hun hoofd. En samen zoeken we uit: hoe kun jij daar nou het best mee omgaan?”
Hoe belangrijk is het om jong behandeling te krijgen?
“De hersenen kunnen heel goed taal leren als je jonger bent dan 7 jaar. Maar dat betekent niet dat je daarna bent uitgeleerd, helemaal niet zelfs.”
Hoe werkt het stellen van de diagnose TOS?
“Als klinisch linguïst kan ik TOS vaststellen. We doen dat samen met logopedisten en psychologen. We bekijken per kind: Hoe zijn de scores op taal- en intelligentietests? Hoe hardnekkig zijn de problemen? Wat is er allemaal geprobeerd? Hoeveel last heeft het kind ervan? Dit bespreken we uitgebreid met ouders. Soms is het ook gewoon fijn en nodig om TOS vast te stellen. Dan heb je als kind en ouder ook helderheid en begint de acceptatie. Bovendien hebben ouders vaak te maken met groepsdruk: iedereen vindt er wat van en geeft ongevraagd advies. Met een diagnose kun je betrokkenen makkelijker meenemen in wat er eigenlijk speelt en hoe we daar samen mee om kunnen gaan.”
Wanneer ga jij blij naar huis?
“Ik ga voldaan naar huis als ik iets moois zie gebeuren bij het kind: een nieuw inzicht of nieuwe vaardigheid. Of dat ik voel dat ouders zich na lange tijd gehoord voelen. Of dat zij echt begrijpen wat TOS betekent voor hun kind. Het kleurt mijn dag als ik echt iets kan betekenen voor deze kinderen en hun ouders!”
Heb je ook een vraag voor een van onze experts? Stuur je vraag naar socialmedia@kentalis.nl.